Dişil mi? Kadınsı mı? - Bir çeviri eleştirisi
Feminin kelimesinin çevirisi için İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları'ndan çıkan psikanalize dair kitaplarda dişil sözcüğünün tercih edilmesi analize açık bir üretimdir.
Dişi/dişil ancak femelle’in çevirisi olarak önerilebilir. Kadınsıyı ele alırken klasik psikanaliz kuramında bu kelime (femelle) kullanılmaz. Zira dişi/dişil kelimesinin güncel anlamının ve çağrıştırdıklarının aksine dürtü diye çevrilen kavram “hayvan türüne ya da hayvansal bir içgüdüye” başka bir deyişle bir türün bütün mensupları için eksiksiz ve aynı şekilde işleyen bir sürece atıfta bulunmaz...
Dürtünün kavramsallaştırılması ve psikanalizde cinsiyetlenme sürecinin ele alınışından yola çıkarak kitapta metni olan birkaç yazarın da ait olduğu Paris Psikosomatik Okulu’nda femellité ve femelle olarak iki ayrı kavram öne sürülmüştür. Femellité üzerine olan bu çalışmalar feminin/feminité’den ayrı ele alınır ve farklı bir kavramsallaştırmadır. M. De M'Uzan, M. Fain gibi yazarlar da ayrı düşünülebilmesi adına femelle sözcüğünü kullanmayı seçmişlerdir. Kitapta dişil olarak çevrilen ana makalelerin Fransızcasına döndüğümüzde ise çevrilen sözcük femelle değil, gerçekten feminin’dir.
Bu bağlamda feminin’i dişil olarak çevirmek hem kendi ait olduğu ekolde yer alan femelle/femellite kavramlarını Türkçeye çevirmeyi mümkünatsız kılar. Hem de kuramsal açıdan hayvan atfı yersiz ve "politik" olarak uygunsuzdur. Bir de son olarak elbette aynı kelimeyi kadınsı olarak çeviren koskoca bir psikanaliz çeviri geleneği var.
Gerçekten “bayan değil kadın”dan sonra “dişi değil kadın!”, “dişil değil kadınsı!” diyeceğimiz ve bu cümlenin muhattabının psikanalistler olacağı aklımıza gelmezdi.
Ek notlar:
Femelle ve femellité üzerine çalışan birkaç psikanalist
Kavramı ortaya koyan kişi M. Fain olmakla beraber M. De M'Uzan da bu kavrama nadir yazılarında değinmiştir. J. Press'in ise 2010 senesinde Revue française de psychanalyse'de yayınladığı bu kavramsallaştırmayı ele alan Dişil analist (L'analyste femelle) başlıklı bir metni vardır.
Kitapta yer alan makalelerin Fransızca başlıkları
Féminin pluriel : hystérie, masochisme ou mélancolie ?, Catherine Chabert
Le féminin, l’analyste et l’enfant théoricien, Dominique Scarfone
Vers une déconstruction du « féminin » : discours, logiques et pouvoir. Les implications théorico-cliniques, Leticia Glocer Fiorini, Traduit de l’espagnol par Anne-Lise Hacker
